مس عینک، مفیدیت ها وچالش ها

دیدگاه؛

مس عینک، مفیدیت ها وچالش ها:

معدن مس عینک در منطقه «عینک» ولسوالی محمد آغه ولایت لوگر قرار دارد. این منطقه در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی کابل و شاهراه بین‌المللی تورخم اسلام قلعه یا A۱ موقعیت دارد. این معدن بزرگترین معدن مس در افغانستان و دومین معدن مس در سطح جهان می‌باشد. ذحایر مجموعی این معادن ۱۱٫۳ میلون تن مس، دارای فیصدی ۲٫۳ مس و مقداری محدودی از طلا ارزیابی شده است.

مس عینک یگانه برزگترین پروژه معدنکاری افغانستان است که طی سالهای اخیر اقدام به استخراج واستفاده از آن شده است.

سرمایه گذاری در مس عینک:

قرار داد سرمایه‌ گذاری در معدن مس عینک میان وزارت معادن وپطرولیم افغانستان و کمپنی MCC چینایی بتاریخ ۲۵ اپریل سال ۲۰۰۸ به امضا رسید. براساس این قرار داد شرکت چینایی در مراحل اولیه مبلغ ۲٬۸۹۸ میلیارد دالر را در این پروژه باید سرمایه‌ گذاری میکرد واین سرمایه گذاری در مرحله بعدی باید تا پنج میلیارد دالرافزایش می یافت.

از این سرمایه‌گذاری سالانه مبلغ ۴۰۰ میلیون دالر به افغانستان مالیات در نظر گرفته شده بود ومطابق به قرارداد، کشور چین باید مبلغ ۸۰۰ میلیون دالر را به طور تضمین پراخت میکرد. کمپنی قرار داد کننده موافقت نموده‌است که غرض استخراج واستحصال معدن از ذغال سنگ افغانستان فابریکه تولید برق ۴۰۰ میگا وات را ایجاد میکند، برای بیجا شده گان محل؛ محلات رهایشی، آب، مکتب و مسجد اعمار مینماید. در قرار داد کمپنی مجری، ساخت راه آهن ازتورخم الی تاجیکستان از راه عینک به کابل بعدا تا معدن آهن حاجیگک واز آنجا به یکاولنگ، دره صوف وتا به شمال افغانستان و از شمال به تاجکستان را موافقت نمود.

همچنین طلایی که بدست می‌آید به دولت افغانستان تعلق دارد. در مرحله اول دراین پروژ برای ۸۰۰۰ نفر کار مساعد می‌گردد ودر مرحله دوم پیش بینی شده است که برای ۱۵۰۰۰ تن شرایط کاری مساعد می‌گردد.

دیدگاه ها در مورد مس عینک:

هرچند درابتدا خوش بینی های زیادی در خصوص استخراج این معدن میان مردم ایجاد شده ودلت افغانستان نیز امیدواری های زیاد داشت ولی بعدا آهسته آهسته معلوم شد که در این پروژه مشکلات زیاد وجود دارد که نیاز به باز بینی وارزیابی دارند.

دیدبان شفافیت افغانستان از جمله نهادهای است که پیهم نگرانی هایش را ابراز کرده مردم را از عاقبت قرار داد مس عینک هشدار داده است.

کار این پروژه که بدلایل مشکلات در قرار داد اکنون به بن بست رسیده، انتقاد های جدی را از سوی نهاد های مختلف بدنبال داشته است.

شرکت MCC چینایی درساحه ای ۲۸ کیلومتر مربع، کارهای ابتدایی استخراجی مس عینک را درسال ۲۰۰۸ آغاز کرد. براساس قرار دادی که میان وزارت معدن واین شرکت توافق شد، در سه سال اول تا ۵۰% کارگران وکارمندان استخراج مس عینک باید افغان ها استخدام میشدند وتا ۵ سال تمام کارگران وکارمندان بخش های غیر تخصصی افغان ها استخدام میشدند ولی طوریکه دیده مشیشود هم اکنون کار استخراج کاملا متوقف است ونا امنی درمحل نیز در حال افزایش است.

نا امنی ومشکلات اجتماعی در مس عینک:

یما ترابی رییس دیدبان شفافیت افغانستان هشدار میدهد که اگر سکتور معادن افغانستان درست مدیریت نشود مشکلات جدی را خلق خواهند کرد. او اضافه میدارد« وقتی که تعداد از گروه های شورشی به معدن دست یابند میتوانند جنگ را ادامه دهند، چون- آنها- منابع از طریق معدن در اختیار دارند، این- مشکل- درکشور های زیادی تجربه شده است؛ گروه های شورشی از معادن استفاده میکنند وجنگ را ادامه میدهند بنا براین مدیریت جدی لازم است. حالا یکی از مشکلات ما همین موضوع است».

دید بان شفافیت افغانستان میگوید که تحقیقات موثق این نهاد نشان میدهند که نارضایتی های مردم محل به میزان وسعی افزایش یافته واین مساله میتواند پروژه استخراج مس عینک را به خطر اندازد.

ترابی عملی نکردن وعده های داده شده به مردم محل ومتوقف بودن کار استخراج را عوامل اساسی خطر میخواند واز ایجاد نا امنی توسط مردم محل نیز هشدار میدهد. وی علاوه میدارد« متاسفانه یک تعداد از مردم محل زمین های شان را از دست داده اند، تقریبا ۵ قریه کاملا بیجا شده اند. مردمیکه متاسفانه هم اکنون به آب هم دسترسی ندارند ودولت در قسمت بدیل زمین این قریه ها اقدام درستی نکرده است».

این درحالیست که نعمت الله حیدری یکی دیگراز فعالان مدنی که در راستای مس عینک تحقیاتی انجام داده است؛ میگوید که بر بنیاد تحقیق که او در مورد مس عینک وقرار داداستخراج آن انجام داده است علاوه بر تعلیق کار استخراج تمام قرار دادهای اجتماعی این معدن نیز انجام نشده است.

وی علاوه میدارد« پروژه مس عینک سبب آواره شدن باشنده های محل شده است، ما شاهد هستیم که ۵ منطقه بیجا شده اند، یا بهتر است بگوییم که آواره شده اند وشهرک که ساخته شده است پاسخگویی نیاز های مردم نیست.»

چاش محیط زیستی در مس عینک:

دیدبان شفافیت افغانستان در مورد تاثیرات تخریبی زیست محیطی وقاچاق و نابود شدن آثار فرهنگی وباستانی معدن کاری های کشور نیز نگرانی دارد. جاوید نورانی عضو دیدبان شفافیت افغانستان میگوید« برنبیاد تحقیقات بانک جهانی اگر کمپنی چینایی در مرحله نخست کارش را آغاز کند به ۲۲۵L/Sec آب نیاز است که اثرات منفی محیط زیستی این مقدار مصرف آب نه تنها بر مردم محل که تا کابل وفرا تر از آن خواهد رسید.»

این در حالی است که قرار بود چند سال پیش کار های ابتدایی استخراج معدن مس عینک شروع شود ولی هنوز کمپنی مجری سرتیفیکت محیط زیستی برای استخراج این معدن بزرگ از اداره محیط زیست افغانستان ندارد.

احمد ضیا رحیم زی کوردیناتور بخش تحقیقاتی معدنی آژانس خبری پژواک درمورد از قول مسولان اداره محیط زیست افغانستان تصریح میدارد« به قول آقای ملکیار معین تحقیقاتی اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان، تا حال ما به کمپنی چینایی که قرار داد مس عینک را بدست آورده است جواز محیط زیستی نداده ایم.»

او تاکید میکند که تیم تحقیقاتی پژواک به واقعیت های زیادی دست یافته است که در معدن کاری درافغانستان محیط زیست نادیده گرفته میشود وحکومت نیزبا بی توجهی از کنار مساله میگذرد.

سیدادود یعقوبی فعال مدنی ومدیر مسول آیینه روز نیزبی توجهی به محیط زیست در معدن کاوی را تایید کرده میگوید که در این قسمت هیج الزامی به شرکت های استخراج کننده از طرف دولت متوجه نشده است.

وی از باب مثال می افزاید« من در معدن طلای نورابه شش ماه ترجمان بودم، به مسایل محیط زیستی به هیج عنوان توجه صورت نمیگیرفت وروی آن اصولا هیج کاری نشده است.»

انجنیر حبیب اریا آمر پلانگذاری اداره ملی محیط زیست افغانستان نیز تایید میکند که کمپنی MCC هنوز سرتیفیکت محیط زیستی ندارد ونگرانی های وجود دارد که مبادا دراین معدن که بزرگترین وپیچیده ترین پروسس معدن کاری را در کشور شامل میشود الزام های محیط زیستی در نظرگرفته نشود.

وی علاوه میدارد« ما با؛ ردو بدل مکاتب با اداره های مختلف بخصوص وزارت معدن در مورد پروژه های معدنی را زیر نظر داریم، پروژه مس عینک اسکرینینگ راپور خود را بما ارسال کرد وبعد از مشاهده پس فرستاده شد که راپور اثرات محیط زیستی بما ارسال کنید ولی متاسفانه تا کنون چنین راپوری بدست ما نرسیده است.»

به گفته وی مقررات متعددی در چوکات قانون محیط زیست افغانستان تا کنون صادر شده است اما دیگر وظیفه ارگان های اجرایی است که از قانون باید حراست کنند.

گل پاچا مجیدی عضو کمیسیون محیط زیست ومنابع طبیعی مجلس نماینده گان افغانستان نیز با تایید ازبی توجهی در محیط زیست در معدن کاری، میگوید که قانون هیج کوتاهی ندارد وهمه مسایل در قانون محیط زیست پیش بینی شده است.

وی تصریح میکند« در قوانین مساله محیط زیست بسیار جدی گرفته شده است ودر تمام قرار دادها باید مدنظر گرفته شود ویک چیزی دیگری هم برای تان بگویم که وزارت هم متوجه این مساله است.»

آثار باستانی در محل معدن:

این معدن بنا به توافق قرار بود در سال ۲۰۱۳ شروع به بهره‌برداری کند که به دلیل کشف آثار باستانی در این منطقه بهره‌برداری تا اتمام عملیات استخراج و کشف تمامی این آثار به تعویق افتاد. بانک جهانی تضمین کرده که دستگاه‌های پیشرفته برای بیرون آوردن این آثار را در اختیار دولت افغانستان قرار میدهد.

مشکلات قرار دادی وعدم ظرفیت در مس عینک:

داکتر ابراهیم جعفری یک جیولوجست افغانستان میگوید که وزارت معادن وپطرولیم افغانستان درسیزده سال گذشته درحالیکه شناختی کافی از معدن کاری ومعادن افغانستان نداشته است دست به قرار داد های زده است که بطور قطع به زیان افغانستان بوده اند.

جعفری میگوید که مس عینک ولایت لوگر یکی از ۵ بزرگترین معدن جهان است اما معیاری های بین المللی معدنکاری در قرار داد استخراج این معدن با شرکت MCC چینایی بدلیل عدم ظرفیت کافی تخنیکی ومسلکی لحاظ نشده است.

وی با هشدار از پیامد های چنین قرار دادهای معدنکاری میگوید« من وقتی از کمبود ظرفیت صحبت میکنم میخواهم به این اشاره بکنم؛ وزارت معدن هنوزیک تصویری درستی از معدنیکه – مس عینک- میخواست به قرار داد بسپارد نداشت. میگوییم ظرفیت نداشتیم مشاور خارجی گرفتیم ولی در گرفتن مشاوره خارجی نیز ظرفیت نداشتیم.»

وی انتقاد میکند که اکنون پس از ۷ سال شرکت MCC میخواهد دوباره در مورد مس عینک مذاکره کند وتمام وعده های که در قرار داد اولی تعهد شده بودند را لغو کند.

جاوید نورانی فعال مدنی وعضو شبکه نظارت بر منابع طبیعی افغانستان قانون معادن، تدارکات در این وزارت معادن وپطرولیم وداوطلبی ها دراین وزارت را مغایر با منافع مردم افغانستان خوانده میگوید« این سکتور باید بر بنیاد علم پیش برود نه اینکه ما بگوییم که در هر کنج افغانستان معادن داریم ووزارت معادن را من حیث یک دکان فکر کرده- این معادن- را بفروش برسانیم.»

احداث خط ریل، اعمار مکاتب، اعمار مساجد، اعمارجاده واعمار کلینک، استخدام باشنده های محل وآموزش های مسلکی برای باشنده گان محل از وعده های بودند که در قرار داد به جانب افغانستان داده شده بودند ولی اکنون که ۷ سال از قرار داد میگذرد ومردم محل را متضرر ساخته اند هیج خبری از این وعده ها نیست.

ضعف ونا جامع بودن قانون معادن افغانستان:

نهاد های مدنی افغانستان از ضعف وعدم جامع بودن قانون معادن افغانستان نارضایتی کرده از چپاول سرمایه های ملی افغانستان نگرانی دارند.

شبکه نظارت بر منابع طبیعی، قانون معادن افغانستان را که اخیرا توسط مشرانو جرگه به تصویب رسیده است، نا کامل وضعیف تعریف میکند.

مریم کوشا عضو شبکه منابع طبیعی میگوید که از یکسال به این طرف شبکه منابع طبیعی داد خواهی های را انجام داده است ولی کاری از پیش برده نشده است.

وی می افزاید« نگرانی ما از این است که اگر به عین شکل قانون از ریاست جمهوری هم توشیح شود دست مافیای اقتصادی را باز میگذارد تا قانون را به نفع خود استفاده خواهد کرد.»

ابراهیم جعفری یک عضو دیگر شبکه نظارت بر منابع طبیعی میگوید که اگر این قانون تعدیل نگردد، بجای تقویت وثبات اقتصادی؛ زمینه ای بی ثباتی را فراهم خواهد ساخت.

به گفته وی دراین قانون دست سودجویان آزاد گذاشته شده است. جعفری می افزاید که شبکه نظارت بر منابع طبیعی، مشوره های لازم را با مجلس سنای کشور در میان گذاشت ولی توجهی به خواست جامعه مدنی صورت نگرفته است.

وی در مورد مشکلات قانون معادن چنین بر میشمارد« از مسایل تخنیکی گرفته تا تعاریف ویکسان نبودن متن های ترجمه شده در زبان های مختلف که طبق قانون بار قانونی مشابه دارد، تا مسایل کلانتر مثل شفافیت در قرار داد ها یا چگونگی بحث استفاده از عواید معادن ویا بحث جلوگیری از بحران های اجتماعی که ممکن است بخاطر ضعف قانون بوجود بیاید مشکلات دارد.»

شبکه نظارت برمنابع طبیعی باور دارد که در عقب تصویب شدن قانون معادن دست های مافیایی قرار دارند.

مجاهد سنگر یار یکی دیگر از اعضای شبکه نظارت برمنابع طبیعی میگوید که باید به مدت ده روز پروپوزل شرکت های برنده از طریق سایت رسمی وزارت معادن به نشر برسد تا مردم در مورد شرکت برنده معلومات کافی بدست بیاورند.

وی مخالف مصرف ۵۰% عواید معادن در ولایت مربوطه اش است ومیگوید که باید یک صندوق ایجاد گردد وبه تمام ولایت های نیاز مند اولویت داده شود.

وی در مورد محیط زیست نیز ابراز نگرانی میکند« ما خواهان این هم هستیم که روی مورد محیط زیست باید مذاکرات صورت گیرد وتمام جوانب زیست محیطی یاید تحقیق گردد.»

این درحالیست که گفته میشود شمار زیادی ازمعادن کوچک افغانستان توسط افراد زورمند به شکل غیر قانونی استخراج وبه شکل خام به فروش میرسند.

نتیجه:

پروسه استخراج واستحصال معدن مس عینک که یکی از بزرگترین پروژه های دولت افغانستان میباشد با مشکلات ومعضلات جدی ای همراه است که نیاز به توجه دولت افغانستان، کارمتخصیصان وهمکاری مردم دارد.

نبود امنیت ونا امن زایی در خود معدن، موجودیت آثار باستانی در محل، توجه به محیط زیست، رسیده گی به مشکلات اجتماعی ناشی از روند استخراج معدن، تحدید نظر مسلکی وعلمی در قرار داد معدن با شرکت MCC، در جریان قرار دادن مردم افغانستان از انکشافات در خصوص معدن و… از چالش های جدی اند که نیاز به کار، وقت ونیروی قوی دارد.

در عین حال با استخراج مس عینک به باور کارشناسان دولت افغانستان فرصت پیدا میکند که از لحاظ مالی واقتصادی برنامه های دیگری صنعتی ودرون زا را برنامه ریزی وآغاز نماید.

خبرگزاری خاورمیانه