ترانزیت بینالمللی افغانستان و چالشهای پیشرو
اختصاصی خبرگزاری خاورمیانه / میز اقتصاد – ترانسپورت
مجیبالرحمن صافی
در اخیر هفتهی گذشته سیستم ترانزیت بینالمللی (TIR) در افغانستان رسما به فعالیت آغاز نمود.
(TIR) یک سیستم جهانی است که در بخش تجارت و ترانزیت جهانی سهولتهایی را به کشورهای عضو فراهم مینماید. بنابر فعالیت این سیستم میان کشورهای عضو، سیستم بینالمللی جاده تطبیق میگردد و بحیث یک ویزهی ترانزیت و ترانسپورت مورد استفاده قرار میگیرد که تحت نظر یک رهکار و پلان واحد فعالیت مینماید.
افغانستان در سال ۱۹۸۳ عضویت سازمان ترانزیت بینالمللی را که در سال ۱۹۷۵ بنا نهاده بود، بدست آورده و اتاق تجارت و صنایع افغانستان عضویت دایمی سیستم جهانی جاده را دارد؛ اما بنابر نبود هماهنگی مناسب، این سیستم در افغانستان فعال نه بود که بالاخره در ۱۸ اکتوبر سال ۲۰۱۰ میلادی بنابر امضای تفاهمنامهی میان وزارت ترانسپورت و سازمان بینالمللی جاده افغانستان دوباره کوشش نمود تا این سیستم را فعال نماید و بالاخره در اخیر هفتهی گذشته این سیستم رسما در کشور فعال گردید.
با عملی شدن این سیستم در کشور از سیستمهای شدید گمرکی و ضیاع وقت جلوگیری میشود و بنابره گفتههای مقامات افغان میان اعضای این سازمان، تجارت رونق خواهد یافت و افغانستان از طریق ترانسپورت زمینی با ۵۷ کشور آسیایی، آفریقایی و اروپایی یکجا خواهد شد.
(TIR) بعد از جنگجهانی دوم در سال ۱۹۴۸ میان هشت کشور اروپایی (بلجیم، دنمارک، فرانسه، هالند، ناروی، سویدن، انگلستان و سوییس) به هدف ایجاد سهولتها برای تجارت بینالمللی در شهر ژنو تاسیس شد. در سال ۱۹۴۹ نخستین کنوانسیون (TIR) امضا شد.
در حال حاضر ۶۸ کشور عضویت (TIR) را دارد و ۵۷ کشور عملا از این سیستم بهره میبرند.
با عملی شدن این سیستم در افغانستان تجار افغان میتوانند کالاهای خود را بدون اینکه در کشورهای عضو تلاشی شود به کشور مورد نظر صادر نمایند. به دارا بودن جواز (TIR) کشورهای عضو میتوانند بهطور مستقیم کالاهای خود را صادر نمایند.
اما با مزایایکه این سیستم دارد عملی شدن آن در افغانستان با چالشهای نیز مواجه است.
اولین مشکلکه سد راه افغانستان وجود دارد فساد گسترده در کشور میباشد. افغانستان در زمرهی کشورهای فاسد جهان مقام اول را دارد و این فساد نیز از اثر کارکردهای مقامات فاسد کشور است. تا حدی زیاد این امکان وجود دارد، تا از این سیستم استفاده سوء صورت گیرد.
نگرانی اصلیکه در این مورد وجود دارد با استفاده از سیستم (TIR) قاچاق مواد مخدر است؛ چون در این سیستم میان کشورهای عضو بنابر جواز (TIR) تلاشی وجود ندارد مقامات مفسد افغان و قاچاقچیان مواد مخدر میتوانند با استفاده از این مزیت مواد مخدر را به کشورهای عضو و حتی اروپا صادر نمایند. که با تحقق این امر نه تنها دولت افغانستان از این سیستم استفادهی درست نخواهد نمود؛ بل بعضی از حلقات مشخص و قاچاقچیان مواد مخدر خواهند توانست استفادهی شخصی و سو نمایند.
از اصول اولیه (TIR) این استکه در هر کشور عضو باید اکادمی سیستم ترانزیت جهانی وجود داشته باشد. با امضای دوبارهی کنوانسیون یاد شده در سال ۲۰۱۰ میلادی طرف افغانستان و (TIR) تصمیم قاطع و جدی گرفته بودند که اکادمیِ را در افغانستان تاسیس نمایند. بطور معمول در این اکادمی باید رانندگان وسایط نقلیه آموزش داده شوند؛ اما با وجود اینکه سیستم یاد شده در افغانستان فعال گردید؛ ولی تا کنون اکادمی (TIR) در افغانستان وجود ندارد و تاکنون تلاشهای جهت ایجاد اکادمی نیز صورت نه گرفته. در نبود اکادمی (TIR) در افغانستان رانندگان افغان این توانایی را نخواهند داشت که به کشورهای عضو سیستم ترانزیت بینالمللی کالاهای افغانستان را صادر نمایند.
در حال حاضر رانندگان افغانِ که به زبانهای خارجی بلدیت داشته باشند و با علایم جهانی جاده آشنایی داشته باشند بسیار اندک و حتی به نیست حساب هستند. دولت افغانستان بطور عموم و اتاق تجارت و صنایع افغانستان بطور خاص تا کنون نهتوانسته اند که با فعال نمودن این سیستم رانندگانِ را با معیارهای جهانی آموزش دهند. در نبود رانندگان افغانی که با معیارهای جهانی برابر باشند این رانندگان خارجی خواهند بود تا به کشور کالاهای تجارتی را وارد نمایند و کالاهای تجارتی تجار افغان را به کشورهای دیگر صادر نمایند. با اینحال نه تنها که در بخش صادرات به تجار افغان سهولت بمیان نیامده؛ بل زمینهی کاری افغانها نیز گرفته شده است و این زمینه برای رانندگان خارجی مهیا است.
همچنان در حال حاضر موترهای باربریکه به ستندردهای جهانی و نورمهای (TIR) باربر باشند در کشور بسیار کم وجود دارد.
با فعال شدن سیستم ترانزیت بینالمللی در کشور دولت افغانستان و اتاق تجارت و صنایع باید به شرکتهای ترانسپورتیکه با معیارهای جهانی برابر باشند جواز فعالیت در این سیستم و رفتوآمد به کشورهای عضو را صادر نمایند. در حال حاضر این جواز تنها به یک شرکت ترانسپورتی داده شده است و این شرکت نیز مربوط یکی از اعضای بلندپایهی اتاق تجارت و صنایع افغانستان است.
به نقل از بعضی منابع، رییس ترانزیت اتاق تجارت و صنایع کشور در حال حاضر حدودا دوصد موتر باربری دارد و تصمیم گرفته تا صد موتر صفر کیلو متر دیگر را جهت فعالیت در (TIR) خریداری نماید. با اینحال نه تنها شرکتهای دیگر ترانسپورتی از فعالیت در این سیستم محروم شده اند؛ بل تمام فعالیت سیستم یاد شده در انحصار یک شرکت است و آنهم مربوط یکی از اعضای بلندپایه اتاق تجارت و صنایع افغانستان.
در صورتکه این سیستم به شکل درست آن در افغانستان عملی گردد سهولتهای بیشماری را به تجار افغان به همراه خواهد داشت؛ اما به توجه به مشکلات یاد شده نه تنها در بخش واردات مشکلات تجار افغان در جای خود باقی خواهند ماند؛ بل این رانندگان کشور های خارجی عضو (TIR) خواهند بود که حق صادرات و واردات به افغانستان را خواهند داشت. با اینحال مشکلات تجار افغان به جای خود باقی خواهند ماند و با وجود اینکه از سیستم (TIR) یک عدهی محدود از اشخاص فرصت طلب استفاده خواهند نمود مشکلات و چالشهای تجار افغان به جای خود باقی خواهند ماند.