آقای دوستم ! اعتراف یادتان رفت !

اختصاصی خبرگزاری خاورمیانه / میز اجتماع – عدالت اجتماعی – عدالت انتقالی

مسعود حسن زاده

عباراتی که دوستم برای(به گفته ی رسانه ها) معذرت خواهی استفاده می کند ، از جنس عباراتی هستند که به حوزه ادبیات قدرت تعلق دارند. ادبیاتی توصیفی، کلی گویانه،مطمین و کمی فخر فروشانه و تعیین گرایانه. اما مگر این عبارات برای معذرت خواهی نیستند؟ چرا در فقدان عنصر اساسی “عذرخواهی” یعنی “اعتراف” مطرح می گردند؟

من نمیخواهم در چاهی که رسانه ها افتادند بیفتم. هیچ نشانی از معذرت خواهی در این عبارات نیست. عبارات دستور اند. دستوراتی برای تنظیم فضای انتخاباتی و نزدیک کردن پارادوکس ها به هم. دوستم می گوید:

«وقت آن فرا رسیده است که همه ما از اثرات منفی‌ای که سیاست‌های ما در گذشته به مردم سراسر کشور رسانده است، از آنان معذرت بخواهیم. من می‌خواهم در این راستا پیش‌قدم باشم و بگویم که ما از همه‌ی آنانی‌که در هر دو طرف جنگ‌ها متحمل آسیب شده‌اند، معذرت می‌خواهیم و سعی می‌کنیم تا انتخابات کنونی، سرآغاز صفحه جدیدی در سیاست کشورمان گردد که جنگ راه‌حل اختلاف‌ها نباشد؛ بلکه ما از راه هم‌پذیری، اصلاحات و گفتگو به وفاق ملی نایل شویم.»

دوستم کشته شدن ۷۰ هزار انسان غیر نظامی کابلی را به عاملی نسبت می دهد که جایگاهش فقط در درون نظام دال و مدلول های ادبیات قدرت است و فقط ادبیات قدرت می تواند آن را برتابد و به حربه ای برای چرخیدن معادله سیاست و رقابت انتخاباتی از نوع افغانستانی آن تبدیل کند و به طولانی شدن عمراین چرخه منتهی شود. می گوید “سیاست های ما” ! و در ادبیات قدرت، می شود جنایتی هولناک را با همین عبارت به ناگزیری ای سیاسی تعبیر و تحریف کرد.همان روایت آشنا و فراگیری که همه ی جناح های درگیر و تمامی قاتلان مردم کابل آن را به خوبی بلدند و خیلی خوب هم از آن استفاده می کنند.مثلن جناح بر سر قدرت در آن زمان، جنایات انجام شده را با همین حربه که “سیاست و شرایط ایجاب می کرد تا حکومت (جناحی که حکومت را قبضه کرده بود) از خود دفاع کند.” برای چندین جناح نظامی-سیاسی که فاجعه جنگ های تنظیمی را در کابل رقم زدند، کشتن غیر نظامیان از اقوام دیگر، امروز به نوعی ناگزیری سیاسی و اقدامی برای دفاع از خود تعبیر شده و تحریف می گردد.

اما دوستم اندکی در این اعلامیه لحن این “ناگزیری سیاسی” را به ادبیات قدرت نزدیک تر کرده است.خیلی پر بیراه نیست که فرض کنیم که این ابتکار نه از دوستم که از اشرف غنی احمد زی بوده است. چون احمد زی به نیکی می داند که باید هر چه زودتر شبهات ایجاد شده در مورد انتخاب دوستم(یک چهره جنگ سالار متهم به جرایم جنگی) به عنوان معاون خویش را به حمایت کننده گان خودش( جامعه جهانی و امریکا) برطرف کند و توضیحی عقلانی تر در مورد ترکیب کمپاین اش ارایه نماید.اما اینجا با زیرکی خیلی از ملحو.ظات دیگر نیز در نظرگرفته شده است، ازجمله حفظ اتوریته ی دوستم در میان رقبای دیگر جهادی اش. به همین دلیل کوتاهترین راه ممکن برای دست یابی به این امر از طریق نزدیک کردن ادبیات این به اصطلاح “معذرت خواهی”، به ادبیات قدرت و چرخه ی سیاست جاری در افغانستان بوده است.

ادبیات دوستم ، ادبیات دستور است، چون توضیح نمی دهد و با پی رنگ تعیین گری از نوع ادبیات قدرت همراه است.در افقی که دوستم قبل از معذرت خواهی بوسیله ی همین کلمات تعیین می کند، کشتار و نسل کشی انسان ها در جنگ های تنظیمی کابل یک اشتباه سیاسی تعیین شده ودر این ادبیات، دیگر نیازی به کنکاش و مستند ساختن آن جنایات نیست و هم باید فراموش شان کرد و از نو شروع کرد.

لحن نهادهای مدعی پروسه عدالت انتقالی از جمله کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیزدر این مورد باعث تعجب و درنگ است. این نهاد ها نیز گویا چون رسانه ها در دام این ادبیات قدرت افتاده اند و در حال همراهی استراتژی ای هستند که به نرمال سازی روند معافیت از طریق “معذرت خواهی” می انجامد.اکثر این نهاد ها با عباراتی تشریفاتی و تحسین گرایانه از این اعلامیه یادکرده اند و آن را آغازی تازه دانسته اند و به دوستم آفرین گفته اند.دلیل این کار کاملن مشخص است، این نهاد ها نیز کار در راستای دادخواهی را به برنامه ای سیاسی و چانه زنی برای امتیاز گیری شخصی مبدل کرده اند. به همین دلیل به هرنوع ادبیات قدرت خوشامد می گویند و آن را گسترش می دهند و فرایندی حیاتی را به اعلام موضع هایی فاقد هرنوع جنبه حقیقی سازی و کلماتی دیپلماتیک و ادبیاتی بسته تقلیل می دهند. کاربرد این ادبیات به جای ادبیات دادخواهی توسط این نهاد ها پیامد های روشنی دارد که طولانی شدن عمر جنایتکاران جنگی و حفظ قدرت و منافع شان از مشهود ترین آن است. دوستم با همین عبارات می رود که معاون اول دولت آینده شود و این یعنی این که کسی که متهم به جنایت جنگی و نسل کشی ست،با حربه ی معذرت خواهی از این نوع، بار دیگر با سکوت نهاد های مدافع حقوق بشر و مدعی عدالت انتقالی و همراهی آشکار شان، بار دیگر برگرده ی مردمی سوار می شود که فرزندان یا پدرانشان را کشته است.

اما چرا دوستم قبل از معذرت خواهی اعتراف نمی کند؟ چرا این به اصطلاح “معذرت خواهی” در فقدان عنصر ضروری دیگر، یعنی اعتراف به جنایت مطرح می گردد؟

اگر جنایتی صورت نگرفته است، معذرت خواهی برای چیست؟ آیا مگر سوژه و سبب معذرت خواهی کشتار غیر نظامیان نیست؟

با طرح این سوالات می شود ادعا نمود که رسانه ها همه به بیراهه رفته اند، هدف دوستم معذرت خواهی نه، بلکه تحریف مفهوم جنایت جنگی و عذرخواهی ست. دوستم ابتدا صورت مسله را تغییر می دهد و کشتار و نسل کشی مردم غیر نظامی را صرفن تا سرحد اشتباه سیاسی تقلیل می دهد و آن را پدیده ی سپری شده می داند و سپس با لحنی عام، طوری که نه سوژه ی معذرت خواهی شفاف است و نه طرف معذرت خواهی، و با خواندن نوعی دعای آمرزش از مردم با فروتنی ای سیاستمدارانه معذرت می خواهد اما از کدام مردم؟

مردمی که ادبیات قدرت از آن یاد می کند و زیاد هم یاد می کند، هرگز مردمی نیستند که متضرر می شوند، کشته می شوند، آواره می شوند و طبقه حاکم با همین “اشتباهات سیاسی” آنان را قربانی خود و بقای خود می کند. منظور دوستم از “مردم” افراد معتقد به خود و آنانی که در دایره ی تامین مفاد شخصی اش حضور دارند است. این اعلامیه در حقیقت طرح ایده های تازه در توجیه جنایات و ایجاد مکانیزم دفاعی تازه در شرایط تازه ی افغانستان است. دوستم با طرح این ایده، به سایر شرکا و آنان که از لحاظ وضعیت در جایی مشابه قراردارند و انگشت همه ی مردم به سمت شان است، اطمینان می دهد که هنوز می شود حکمروایی کرد و مصون بود.