افغانستان و ایران، روابط با مشترکات فراوان

روابط دیپلماتیک برای تمام کشورهای جهان مهم بوده و این روند برای افغانستان نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کشورها تلاش دارند تا این روابط را با همسایه های خود تقویت بخشند.

داشتن روابط با کشورهای همسایه به دلیل نزدیک بودن راه های مواصلاتی و داشتن مرزهای مشترک از ویژه گی هایی خوبی برخوردار است؛ اما برای افغانستان این روابط با همسایه ها در کنار نزدیک بودن راه های مواصلاتی و مرز مشترک، با دو همسایه به ویژه ایران، مشترکات دیگر نیز دارد که این روابط را مهم تر می سازد.

افغانستان حدودا ۹۷۸ کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و در کنار آن، زبان، دین، فرهنگ و سنت مشترک نیز دارد که هرکدام از آنها نقشی در تحکیم روابط خواهد داشت.

روابط افغانستان با کشورهای همسایه به ویژه ایران، از چند جهت حایز اهمیت می شود:

حضور شمار زیادی از مهاجران افغانستان در ایران

ایران به دلیل داشتن مرزهای مشترک با افغانستان، در زمان حضور نیروهای ارتش سرخ شوروی، پذیرای شمار زیادی از شهروندان کشور بود که به عنوان پناهجو به این کشور پناه بردند.

طی سالهای ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۱ حدود ۳۰ درصد از جمعیت افغانستان در نتیجه حمله شوروی و جنگ داخلی و حکومت طالبان این کشور را ترک کرده و به کشورهای همسایه گسیل شدند.

در این میان سهم ایران از مهاجران افغان حدود ۵ اعشاریه ۲ میلیون نفر بود. تنها حدود ۱۰ درصد از مهاجرین در اردوگاه ها اسکان داشته و مابقی در شهرها و مناطق مختلف ایران بکار اشتغال یافته و عموما مشاغل غیر تخصصی و سخت را که پیش از ایران مهاجران روستایی ایران انجام می‌دادند را تصدی کردند.

مهاجران افغانستان در ایران آزادانه در کنار اشتغال در این کشور توانستند تحصیلات خود را تا درجه های عالی نیز پیش ببرند و تخصص نیز به دست بیاورند.

هرچند که این شرایط برای مهاجران افغانستان بعد از طالبان به دلیل حضور آنها در کشورشان، از سوی مقام های ایرانی سخت تر شد؛ اما دو حکومت بعد از طالبان به ویژه حکومت وحدت ملی تلاش زیاد کرد تا روابط با ایران در زمینه پذیرش دوباره مهاجران بهتر شود.

این گفتگوها و روند استحکام روابط بعد از فرمان آیت الله خامنه ‌ای، رهبر مذهبی ایران در ثور امسال برای ضرورت تحصیل همه کودکان مهاجر افغانستان، نتیجه داد و روابط با این کشور نیز در حال استحکام بیشتر بود.

سردی و گرمی روابط

پس از سقوط رژیم طالبان که دیپلوماتهای ایرانی در شهر مزارشریف را به قتل رساندند، روابط افغانستان و ایران سرد شده بود و این روند تا حکومت حامد کرزی ادامه داشت.

اما در یک دهه گذشته روابط دو کشور همسایه دوستانه و رو به گسترش بوده است. این بدان دلیل است که ایران روی مسائل عراق و افغانستان حاضر شد با امریکا روی یک میز نشسته و در شکل دهی نظام جدید در افغانستان کمک کند.

ایران و امریکا هر دو از دشمن مشترک (تروریسم) که تهدیدی بالقوه برایشان به شمار می رفت؛ بالای یک افغانستان با ثبات تاکید داشتند.

همکاری ایران در یک دهه گذشته باعث شده است که دولت افغانستان نیز سطح روابط دو کشور را توسعه داده و سعی کرده است اجازه ندهد تهدیدی از خاک افغانستان متوجه همسایگانش از جمله ایران باشد.

ایران و افغانستان بدلیل اشتراکات دیرینه و گسترده فرهنگی و تاریخی هیچگاهی نمی تواند روابط خود را در سطح وسیعی گسترش ندهد زیرا این اشتراکات فراوان بصورت خود کار بسترهای همکاریها مشترک دو ملت و دولت را چه بسا فراتر از دایره دولت ها فراهم می نماید.

منافع کلان سیاسی و اقتصادی

دو کشور منافع کلان و راهبردی دارند که ضرورت توسعه همکاری ها در تمامی بخش ها را توجیه می کند؛ اما در این میان، کسانی نیز هستند که برای آنها نه منافع افغانستان و نه منافع ایران، هیچ اهمیتی ندارد؛ بلکه آنچه مهم است، تخریب این رابطه و ایجاد تنش و تشنج میان دو همسایه است؛ تا از این رهگذر به دنبال اهداف خویش باشند.

به لحاظ سیاسی، ایران که مرز طولانی با افغانستان دارد، همیشه تلاش داشته تا روابط سیاسی خوبی با افغانستان داشته باشد تا مانع حضور تروریستان از خاک افغانستان به کشورش باشد.

همچنین مبارزه با مواد مخدر از دیگر مواردی است که منافع هر دو کشور را در یک راستا قرار می دهد و به دلیل اینکه بخش اعظمی از مواد مخدر دنیا در شماری از ولایت های جنوبی افغانستان تولید می شود، ایران در تلاش است تا برای جلوگیری از انتقال این مواد به خاکش، در راستای مبارزه با مواد مخدر، همکاری نزدیک با سران کابل داشته باشد.

در حوزه امنیتی ایران و افغانستان تهدیدات و فرصت های مشترک فراوان را در جهت همکاریهای مشترک دارند. تروریزم و افراط گرایی در گذشته و اکنون از شهروندان دو کشور قربانیان زیادی گرفته است.

اکنون نیز این پدیده تهدید مشترک برای امنیت و ثبات دو کشور است و دلیل اصلی همکاریهای مشترک ایران با ناتو و جامعه جهانی در افغانستان در یک دهه گذشته نیز همین مسئله بوده است.

با این حال، با افزایش توانایی ها و ظرفیت های نهادهای امنیتی کشور و همینطور ظرفیت های موجود در نهادهای امنیتی کشورهای همسایه در صورت شکل گیری همکاری های صادقانه و جدی در مبارزه با تروریزم وافراط گرایی می توان به آینده امنیت و ثبات بهتری در منطقه امیدوار بود.

از سوی دیگر،‌ ایران نیز برای تامین منافع کلان خود در عرصه های مختلف از جمله تضمین های سیاسی و امنیتی، مسایل فرهنگی، صادرات، سرمایه گذاری و دیگر موارد به افغانستان نیاز دارد.

به لحاظ اقتصادی ایران و افغانستان بسترها و فرصتهای فراوان همکاری های مشترک در جهت توسعه پایدار دو کشور دارد. اتصال آسیای مرکزی به بنادر جنوب، رویای دیرینه ایران بوده است که در سالهای اخیر تلاش کرده از طریق افغانستان کشورهای همسایه شمالی افغانستان را از طریق بنادر جنوبی خود به آبهای آزاد متصل نماید.

از سوی دیگر، افغانستان نیز به دلیل وابستگی شدید به بنادر پاکستان و مشکلات موجود در این عرصه، شدیدا به دنبال بدیلی برای این راه است که یکی از نزدیک ترین، کم هزینه ترین و مناسب ترین گزینه های بدیل برای بازگانان کشور است.

هرچند روابط تجاری بین دو کشور بیشتر یک طرفه و به سود ایران بوده است؛ چون از میزان ۲ میلیارد دالر مبادلات تجاری، تنها ۵۰۰ میلیون دالر مربوط به صادرات افغانستان بوده و مابقی آن را نیز واردات ایران تشکیل می دهد؛ اما روابط تجاری با تهران به دلیل راه های ترانزیتی مناسب از گزینه های سران حکومت وحدت ملی بوده است.

به همین دلیل و برای تحکیم این روابط، رهبران حکومت وحدت ملی (رئیس جمهور و رئیس اجراییه) در طول سال روان به تهران سفر کرده و داشتن مشترکات را یادآور شدند.

به تازگی نیز داکتر عبدالله به تهران رفته و بالای استفاده بازرگانان افغانستان از بندر چابهار نیز با مقام های تهران توافق کرده و تا ثابت شود که داشتن مشترکات فراوان با کشور همسایه، می تواند راهگشای مشکلات زیادی باشد.