تاپی، چالش ها و فرصت ها

بعد از دو دهه فراز و نشیب، آرزوها به واقعیت پیوست و بالاخره کار پروژه بزرگ انتقال گاز از آسیای مرکزی به جنوب آسیا آغاز شد.

این پروژه بزرگ، دیروز توسط روسای جمهور افغانستان و ترکمنستان، معاون رئیس جمهور هند و صدراعظم پاکستان در شهر ماری ترکمنستان به صورت رسمی کلنگ خورد.

پروژه تاپی، ۱۷۳۵ کیلومتر طول دارد که پس از ۱۴۷ کیلومتر از دولت آباد در خاک ترکمنستان، به طول ۷۳۵ کیلومتر از طریق ولایت های هرات، فراه، هلمند و قندهار تا پاکستان امتداد می ‎یابد.

این پروژه، پس از ٨٠٠ کیلومتر در خاک پاکستان که از طریق کویته به ایالت پنجاب می‎ رسد، در منطقه «فاضیلکا» در هندوستان به پایان خواهد رسید.

هزینه این خط لوله بالغ بر ۹ تا ۱۱ میلیارد دالر برآورد شده و قرار است ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز را در هر سال از آسیای مرکزی به جنوب قاره کهن انتقال دهد.

اما این پروژه با تمام بزرگ بودنش در سطح منطقه، مشکلات، چالش ها و فرصت هایی نیز برای هر چهار کشور دارد.

فرصت های تاپی

افغانستان پس از تکمیل پروژه تاپی، ۵٠٠ میلیون متر مکعب گاز در ده سال اول، یک میلیارد متر مکعب در ده سال دوم، و ١.۵ میلیارد متر مکعب گاز را در ده سال سوم از ترکمنستان خریداری خواهد کرد که به نوعی می تواند نیازمندیهای کشور از این ناحیه را مرفوع سازد.

در کنار این نیز افغانستان از نقش ترانزیت و حق آن نیز سالانه در حدود ۴۰۰ میلیون دالر نیز به دست می آورد و در کنار آن، هند و پاکستان نیز که به شدت خواهان تامین گاز مورد نیاز خود هستند، می توانند از این گاز در حوزه اجتماعی، شهری و صنعتی خود بهره ببرند.

از سوی دیگر تکمیل تاپی، جهش بزرگی در ارز آوری ترکمنستان و افزایش منابع متعدد گازی خود و خطوط لوله صادراتی اش خواهد بود.

در کنار این موارد، افغانستان با استفاده از فرصت به وجود آمده بعد از تاپی که نیازمندی گاز داخلی را مرفوع می سازد، می تواند به انکشاف چاه ها و منابع گازی داخلی خود پرداخته و در صدور گاز به دیگر کشورها نیز مصروف باشد که خود نوعی رسیدن به خودکفایی اقتصادی خواهد بود.

از سویی هم، ایجاد زمینه کار برای شمار زیادی از شهروندان کشور در زمان ایجاد و ترانزیت خط لوله تاپی خود می تواند در کاهش بیکاری در کشور نقش اساسی داشته باشد و فرصت لازم برای اشتغال را برای شماری از شهروندان کشور در ولایت های در نظر گرفته شده برای انتقال تاپی ایجاد کند.

رسانیدن برق و انرژی به مردم و همچنان بالا رفتن اهمیت اقتصادی و راهبردی افغانستان در کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی از دیگر مزایای پروژه انتقال خط لوله گاز تاپی است.

فرصت دیگر تاپی برای افغانستان شاید امنیت و آرامش نسبی باشد؛ در حالی که اکثریت مردم و حکومت مداران معتقد هستند ناامنی موجود در کشور برخاسته از مداخلات پاکستان در کشور است؛ حال حل مشکل اقتصادی پاکستان برای اسلام آباد مهمتر از مسایل سیاسی است.

خوش بینی و فرصت ایجاد امنیت از ناحیه تاثیرات امنیتی این پروژه بیشتر از مسایل اقتصادی آن است. امیدواری به این است که منفعت اقتصادی کشورهای همسایه بالاخره آنها را وادار سازد تا افغانستان با ثبات را به نفع خود بدانند و پروژه تاپی بدون کدام مشکل امنیتی به اکمال برسد.

همچنین مشکلات هند و پاکستان نیز برخاسته از همین مورد است، به شکلی که هر دو کشور نیاز جدی به گاز دارند تا اقتصاد خود را به خودکفایی برسانند که تحقق این امر نیز به یک افغانستان آرام نیاز دارد و برای این کار نیاز است تا پاکستان دست از مداخلات سیاسی و تقویت مخالفان برای ایجاد ناامنی در کشور دست بردار شده و به فکر تحقق پروژه تاپی باشد.

در صورت هرگونه ناامنی در مسیر تاپی، این پروژه را با مشکلات عمده روبرو ساخته و حتی ممکن است تحقق این پروژه بازهم به یک آرزو برای شهروندان و مقام های هر چهار کشور بدل شود.

چالش های تاپی

مسایل مالی تاپی یکی از چالش های عمده این خط لوله گاز خواهد بود.

پروژه تاپی در حدود ۱۱ میلیارد دالر بودجه نیاز دارد که هیچ کدام از کشورهای عضو این پروژه، توانایی پرادخت این مبلغ را به صورت فردی نداشته و نیاز به یک بخش تمویلی جدی دارد.

در واقع هر چند سالها این خط مورد نظر بسیاری از بازیگران بوده؛ اما وجود مشکلات و متغیرهای سیاسی مانع از سرمایه گذاری شرکت ها و دولت ها تا کنون در این حوزه شده است.

هرچند بانک انکشافی آسیا به عنوان مشاور خط لوله گاز تاپی تعیین شده است؛ اما باید گفت وضعیت کنونی منطقه و متغیرهای امنیتی و سیاسی در این خط لوله و تنشهای سیاسی بین کشورهایی چون افغانستان با پاکستان و پاکستان با هند، و تردیدهای سرمایه گذاران مالی در این حوزه را به همراه داشته است.

چالش امنیتی نیز از دیگر چالش های مهم برای تطبیق تاپی است:

در واقع مساله امنیتی یک نگرانی جدی در بخش ساخت خط لوله و عملیات گازرسانی است. یعنی با توجه به عبور تاپی از غرب و مناطق جنوبی افغانستان و ولایت های هلمند، هرات و قندهار و منطقه بلوچستان پاکستان مشکلات امنیتی این پروژه را زیادتر از قبل می کند؛ چون در شماری از این مناطق، طالبان به صورت کامل حضور داشته و در ناامنی ها نقش اساسی دارند.

این کار نیز همانطور که گفته شد این امیدواری را ایجاد می کند که پاکستان (منشا تولید، تمویل و تجهیز مخالفان در افغانستان هستند) به همکاری کامل در راستای جلب رضایت طالبان برای عدم مداخله و ناامنی در این پروژه اقدام کند.

چالش سیاسی نیز در راستای تطبیق تاپی وجود دارد؛ زیرا از ابتدای این پروژه، شماری از کشورهای همسایه تصمیم داشتند در این راستا دخالت داشته باشند.

هر چند امریکا و شمار دیگری از کشورها از تاپی حمایت کرده بودند؛ اما با توجه به چالشهایی که در روابط پاکستان با هند و افغانستان با پاکستان وجود دارد، کشورهای حامی این پروژه، نگران سوءاستفاده بازیگران رقیب از این خط لوله و امتیازگیری در مسائلی چون خط دیورند هستند.

از جمله این سوءاستفاده ها می توان به چین اشاره کرد که علاقمند است تا به‌عنوان اصلی ‌ترین واردکننده گاز ترکمنستان باقی بماند. کشورهای اروپایی هم چندان علاقه ای به این خط لوله ندارند و خواهان اجرایی شدن خط «ترانس کاسپین» هستند. روسیه نیز به‌ دلیل عدم تمایل به‌ ایجاد مسیرهای گاز ترکمنستان به‌ جنوب آسیا خواستار افزایش نقش ترکمنستان و افزایش مسیرهای صادراتی این کشور نیست.

ایران نیز هر چند تاپی را رقیبی برای خط لوله صلح میداند و از رویکرد حذفی امریکا در این پروژه ناخرسند است؛ اما با توجه به پیوندهای گوناگون با افغانستان، مخالفتی با آن ندارد.

وعده حکومت

با توجه به فرصت ها و چالش های تاپی برای افغانستان، نیاز است تا حکومت به وعده های خود در راستای تطبیق این پروژه عمل کرده و فرصت های آن را کلیدی برای حل چالش های آن قرار داده و بر حل مشکلات عمده مردم تاکید کند.

در حالی که مقام های امنیتی کشور بارها در مورد تامین امنیت تاپی تاکید کرده اند؛ اما باید راه حل های اساسی برای عملی شدن این گفته ها بیابد و مشکل را از همین حالا حل کنند.