عمق استراتژیک هند در افغانستان چیست ؟

اختصاصی خبرگزاری خاورمیانه – میز روابط بین الملل/ افغانستان – هند

دیرینگی روابط دیپلماتیک کشور هند با افغانستان در حقیقت بر می گردد به دوره های پسا استقلال هند از انگلیس اگرچه این روابط توام با نوساناتی بوده ولی بیشترینه روابط پویا و مستمر را دولت افغانستان در سایه اتخاذ سیاست بی طرفی میان تنش های دهلی نو اسلام آباد رقم زده است این معقول ترین راهکار سیاسی است که خوشبختانه دولت افغانستان در این یک دهه اخیر توانسته برایش در حوزه سیاست خارجی تعریف نماید .

اگرعملکرد سیاسی دولت افغانستان را در ده سال اخیر مورد ارزیابی قرار دهیم در عرصه سیاست خارجی مشی حفظ تعادل در روابط سیاسی کابل با دهلی نو و اسلام آباد، یکی از موفق ترین سیاست های بوده که باعث ایجاد توازن در معادله سیاسی منطقه شده است .

هند یکی از کشور های تازه توسعه یافته است که در سال اخیر همواره طالب همکاری های جدی در عرصه های سیاسی و اقتصادی با کشور افغانستان بوده است که پیشرفت های بزرگی را نیر در این راستا به دست آورده است . چنانچه امضای پیمان استراتیژیک بین دو کشور را می توان یکی از آن پیشرفت ها دانست .

همکاری های اقتصادی و امنیتی وفرهنگی هند را می توان در قالب سه رویکرد در افغانستان تعریف کرد :

یک : درحوزه همکاری های اقتصادی کاملا بدیهی است کشور فقیر و جنگ زده در منطقه نمی تواند ثبات اقتصادی را برای کشور که به یک قدرت اقتصادی تبدیل می شود، تضمین نماید؛ زیرا فقر، جنگ و ناامنی می آورد و ناامنی سبب فرار سرمایه و تجارت از منطقه می شود و در نتیجه توسعه ای صورت نمی گیرد. هرچند افغانستان باهند همسایه نیست اما از نظر جغرافیایی در یک قطب اقتصادی قرار داشته و هرتحولی مثبت و یا منفی که در افغانستان رخ بدهد برروند اقتصاد و توسعه درهند نیز تاثیر گذار خواهد بود. لذاست که دگر گونی در ساختار پریشان و نا به سامان اقتصاد کشور مستقیما بر تغییرات بنیادین در اقتصاد رو به پیشرفت هند می انجامد .

دو : در حوزه همکاری های امنیتی هند خویشتن را ملزم می داند که در سایه تنش های جدی که با پاکستان دارد باید با افغانستان از در تعامل سیاسی ونظامی وارد شود دهلی نو با اسلام آباد مرز طولانی دارد، یکی از همسایگان مهم هند پاکستان است و جنگ هایی بین دو کشور انجام شده است. در این حال هر چند در دهه های اخیر برخی از تنش ها کاهش یافته است، اما از آنجایی که پاکستان با افغانستان ۲۴۰۰ کیلومتر مرز دارد به نظر میرسد برای تنطیم در روابط استراتژیک نگاه ویژه به افغانستان دارد. یعنی توجه هند هم به خاطر افغانستان است و هم به خاطر پاکستان نیاز میداند که رفتار منطقه ای خود را به گونه ای تنظیم کند که اهرم های لازم را در برابر پاکستان داشته باشد و به عنوان قدرتی منطقه ای رفتاری را برای خود تعریف می کند که دستاورهای خود در افغانستان را حفظ کند.

سه : در حوزه همکاری های هنری فرهنگی افغانستان بازار خوبی برای فرآورده های هنری و فرهنگی کشور هند به شمار می رود زیرا افغانستان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان محصولات بالیودی هند دانسته می شود در چه در حوزه سینما و چه در حوزه موسیقی و چه در حوزه مشترکات متقابل هنر و فرهنگ که این دو کشور باهم دارد .

قطع نظر از این مسائل افغانستان و هند در طول سالیان متمادی روابط دیپلماتیک شان را نه چون ایران و پاکستان براساس کنشهای ایدلوژیک بلکه بر اساس منافع ملی تعریف کرده اند چنانچه در زمان استیلای کمونیست ها نیز کشور هند در کابل سفارت خانه داشت و باالعکس افغانستان نیز بدون در نظر داشت که چگونه نظام درهند حکومت می کند و یا کدام حزب در هند بر سر اقتدار است هموار ه با هند در تعامل بوده است . واین راز پویایی و بلوغ روابط هند و افغانستان در دراز مدت شمرده می شود .

و اینک با در نظر داشت مطالب بالا سفر جوبایدن در هند بر میگردد به طرز نگرش بازیگران مطرح مثل امریکا و چین و ایران وروسیه که می خواهند با صغری و کبری ساختن روابط خوب هند و افغانستان به منافع شان دست یازند اساسا کشورها در روابط خود اصطلاحا دو نوع از منافع را تعریف می کنند. یعنی گذشته از منافع مشروع، منافع غیرمشروع شان نیز مورد احترام همه کشورها است. یعنی بخشی که به گسترش روابط سیاسی اقتصادی در این حوزه برمیگردد مورد قبول اطمینان بازیگران مختلف است و جای نگرانی ای برای کشورهای دیگر نیست. در این راستا مثلا هند و ایران عملا در حوزه افغانستان رفتار اعلامی و اعمالی شان نزدیک به هم بوده است و از این جهت افزایش روابط هند و افغانستان در حوزه منافع مشروع حساسیتی برای ایران در برندارد ولی باید گفت نوع روابط اسلام آباد و دهلی نو که لزوما ربطی هم به موضوع افغانستان ندارد به مسائل منطقه ای هم کشیده شده است. یعنی در این موضوع نوع نگاه پاکستان به این روابط استثنا است.اما بقیه کشورهای نسبت به حضور هند در بخش های مختلف افغانستان تا جایی که بامنافع مشروع شان همخوانی دارد نگرانی ندارند .

گذشته از اگر ما بخواهیم خیلی ساده سازی کنیم در حوزه رقابت کشورها هیچ بازیگری در حوزه نفوذ خود برای بازیگر دیگری فرش قرمز نمی گستراند و طبیعی است که هر کشوری به منافع و مصالح خود نگاه میکند ولی از آنجایی که افغانستان کشوری پذیرنده کمک است، هر کشوری که اقدام مثبتی در این کشور و در جهت توسعه امنیت و ثبات آن انجام دهد قاعدتا مورد پذیرش همه بازیگران قرار میگیرد. به استثنای مواردیکه منافع مشروع بازیگران مطرح در معرض صدمات جدی این روابط قرار نگیرد .

براساس آنچه را که در بالا نگاشتیم می توان روابط هند و افغانستان را استراتیژیک و بر خاسته از منافع ملی دوکشور خواند و بر خدشه ناپذیری این روابط در دراز مدت اذعان کرد .

لذاست که تاثیر گذاری متقابل بین هند و افغانستان را امریکا به خوبی درک کرده است و امریکا خواهان حضور بیشتر هند در آینده افغانستان است چنانچه جان کری وزیر امور خارجه امریکا از هند خواست که در انتخابات افغانستان نقش به سزایی را بازی کند و جوبایدن معاون باراک اوباما نیز به این موضوع تاکید کرد .

لذاست که سفر اخیر جوبایدن به هند کاملا دقیق و حساب شده مهندسی گردیده است زیرا امریکا در آستانه خروج از افغانستان قرار دارد و این امر مستلزم تثبیت همکاران منطقه ای در امور افغانستان است تا بعداز خروج آنچه را که امریکا در افغانستان دست آورد میداند از هم نپاشد .

زیرا امریکا نمی تواند نفوذ هند بر افغانستان را به عنوان یک قدرت منطقه ای نا دیده انگارد و به آسانی از کنارش رد شود چنانچه نمی تواند نفوذ پاکستان در افغانستان را مسامحه کند ویا از نفوذ روز افزون ایران در کشور چشم بپوشد لذاست که درک وضعیت جاری اندک به نظر مشکل می رسد .