شهرکابل، تراکم جمعیت، انکشاف غیر پلانی و محیط زیست!

خبرگزاری خاورمیانه – گزارش ویژه و تحقیقی

کابل – ۳۱ اسد ۱۳۹۲

کابل پایتختی است طی سه دهه جنگ ویرانگری تمام زیرساخت ها و روساخت های شهری اش را از دست داد و در سال ۱۳۸۱ باتحول جدید سیاسی و آغاز کمک های مالی و نظامی جهان یکدم مورد توجه قرار گرفت.

در زمانی اندکی یعنی فقط در عرض ده سال جمعیت این شهر ویران شده ۵ برابر افزایش یافت، در دوران امارت طالبان که در شهرکابل کمتر ازیک میلیون جمعیت زندگی میکردند اکنون یعنی یازده سال بعد براساس امار های تایید نشده ولی با اتفاق آرا بیش از ۵ میلیون جمعیت در هیمن شهر متراکم شده اند.

تراکم این جمعیت عظیم نه براساس برنامه و پلان صورت گرفت که نوع مهاجرت از گرسنه گی ها و بیکاری از روستاها به شهرکابل به امید لقمه ای نانی ادامه یافت. از سوی دیگر نزدیک به ۵ میلیون مهاجر که از کشورهای همسایه بویژه ایران و پاکستان عودت کردند عمدتا شهرکابل را با چشم داشت خدمات شهری اندکی نسبت به ولایت های شان ترجیح دادند و مسکن گزین شدند.

به گفته آقای خوژمن علومی معین خدمت سرسبزی شهرداری کابل، شهرکابل قبل از ویرانی ها فقط ظرفیت ۱.۵ میلیون جمعیت را داشت در حالیکه تمام تاسیسات شهری این شهر در سالهای جنگ ویران شدند.

حال شهرویران شده یک ونیم میلیونی با جمعیت بیش از ۵ میلیون ونبود کمترین تدابیر وپلان برای پذیرش این جمعیت عظیم وضعیف ترین تاسیسات شهری به چه مسیری راه خواهد افتاد؟

انکشاف غیر پلانی:

هرچند درافغانستان در هیج زمینه ای آمار و ارقام دقیق وعلمی وجود ندارد ولی شهرداری کابل ووزارت انکشاف شهری افغانستان وسایر ارگان های ذیربط متفق اند که در حدود ۷۵% از ساخت وساز های ده سال اخیر در شهرکابل غیرپلانی صورت گرفته وگسترش شهر تا دامنه های کوه ها وساحات تحت حفاظت شهرداری نیز به شکل تهاجم آسای از کنترول ارگان های مسول بیرون شده است.

شهرداری کابل میگوید که دامنه های کوه ها، مسیرومجاری های سیلاب، دریا وحتا ساحات تحت حفاظت به سرعت به ساحات مسکونی ای تبدیل شده اند که هیجگونه مصونیتی ندارند واین وضع نه تنها شرایط محیط زیست را خطرناک وذیق ساخته است که با هر حادثه طبیعی احتمال خسارات جانی ومالی کلانی میرود.

محیط زیست در شهرکابل:

هرچند محیط زیست اکنون به یک بحث جدی وداغ جهانی تبدیل شده است ولی بحث های بین المللی متفاوت تر از چیزی است که ما در افغانستان دچار آن هستیم. در چنین وضعی حکومت ومردم افغانستان هم ناگزیر اخیرا به کاراون حفاظت از محیط زیست جهانی پیوست واداره تحت نام اداره ملی حفاظت از محیط زیست تشکیل داد.

این داره درحالی تشکیل شد که خود نیز در مورد آجندای کاری اش آگاهی چندانی نداشت واز سوی نبود زیرساخت های شهری وافزایش روز افزون نفوس غیر شهری به شهر کابل محیط زیست را در وضعیت وخیمی قرار داده است.

محیط زیست وعوامل تخریب:

گردو خاک وکاربن دای آکساید عمده ترین عوامل تخریب محیطی زیست شهرکابل تلقی میشود.

نبود سیستم دریناج آبهای سطحی، نبود شبکه فاضلاب، جاده ها وکوچه های خاکی، استفاده وسیع از خریطه های پلاستکی، کمبود ظرفیت تنظیفی شهرداری، افزایش موترهای استهلاک شده، ورود تیل های بی کیفت وسرب دار،کمبود ساحات سبز،جنگل وپارکها واستفاده از سوخت های فوسیلی عواملی اند که سبب گسترش گردوخاک، کاربن دای اکساید، کاربن مونو آکساید، بوی تعفن وآلوده گی آب وهوا شده اند.

۱- نبود سیتسم دریناج:

محمد یونس نو اندیش شهردارکابل میگوید که نبود سیستم دریناج آب های سطحی؛ که آبهای آلوده ودارای گل وخاک در روزهای بارانی از جویچه ها به جاده ها سرازیرشده سبب گسترش گرد وخاک والوده گی هوای شهرمیگردد یکی از مشکلات زیست محیطی شهرکابل محسوب میشود..

اما آقای نواندیش از تدابیری قسمی ای دراین مورد خبر میدهد:« در مورد رد سیلابها باید بگویم که درطول ۹۳سال عمر شهرداری کابل، تا کنون ماستر پلان دریناج یا تخلیه آبهای سطحی شهرکابل وجود ندارد. ما با صحبت های که با بانک جهانی داشتیم آنها وعده سپرده اند که بودیجه ماسترپلان تخلیه ابهای سطحی شهرکابل را به ما بدهند. با وجود آنهم ما توانستیم ۶ کانال رادر سطح شهرکابل دریکسال گذشته به طول ۲.۹۷ کیلومتر وبه عرض ۱.۲ ویا ۳ متر تکمیل نماییم».

شهرداری کابل تخریب چمن ها، کولاب ها وباتلاق های که قبلا در نقاط مختلف شهرکابل وجود داشتند را یک عامل دیگر تخریب محیط زیست وسرازیر شدن آبهای سطحی به سطح شهر میداند.

۲- نبود شبکه فاضلاب:

آقای داد محمد بهیر رییس شبکه آبرسانی وفاضلاب افغانستان نبود شبکه فاضلاب در شهررا یک عامل قوی تخریب آب وهوای شهرتوصیف میکند  ومیگوید که اگر به این معضل رسیده گی نشود این مساله به زودی به معضل بزرگ زیست محیطی تبدیل میشود.

به گفته آقای بهیر کمیسیونی در این مورد به ریاست ورازت انکشاف شهری ایجاد شده است که کار های ابتدایی را آغاز کرده است.

اما بقول مسولان این مساله در شهرک های جدید از جمله شهرک احمد شاه مینه وده سبز شبکه فاضلاب از ابتدا در نظر گرفته شده است.

در اکثر کشورها بازیافت وریسایکل فاضلاب یگانه راه حل تشخیص شده است آقای بهیرمیگوید:«شهرکابل نظربه  ارتفاعات به شش قسمت تقسیم شده است. ما برای این مناطق سیستم های فلتریشن خواهیم داشت. که آبهای فاضل دوباره برای تشناب ها، درختان وسرسبزی ریسایکل شوند». ولی هشدار میدهد که این کار آسانی نیست وزمان وهزینه هنگفت میخواهد.

۳- جاده ها وکوچه های خاکی:

کابل که یک شهرپسا جنگ است تمام کوچه ها واکثر جاده های ناحیه ای این شهریا خامه هستند ویا هم تخریب شده اند بنا براین خاک ناشی از جاده ها وکوچه های خامه توسط وسایط به شهرپراگنده شده باعث تخریب محیط زیست میشود.

اما شهردای کابل از تلاش های وسیع در اسفالت وپخته سازی جاده ها، تعمیرجویچه های کنارجاده، پیاده رو وکوچه های عمومی خبر میدهد.

خوژمن علومی معین سرسبزی شهردای کابل میگوید :« تمام سرک های عمومی شهرکابل قیر ولایتنگ شده این کار به شدت جریان دارد».

۴- پایین بودن ظرفیت تنظیفی:

مسولان در شهرداری کابل مدعی اند که تلاش های شبانه روزی جریان دارد تا شهرکابل پاک نگهداشته شود ولی عدم توجه مردم در خصوص پاک نگهداشتن محیط شان وکمبود پرسونل تنظیفی ازعوامل ضعیف بودن کار تنظیف است.

آقای علومی میگوید که مردم نه تنها همکاری نمیکنند که یک تعداد افراد برای بازیافت قوطی های فلزی وپلاستکی زباله ها را تیت میکنند ودرنوبت بعدی رمه های گوسفند برای بقایای میوه وسبزی جات زباله ها را کاملا در سرک ها ومحل زباله دانی ها پخش وپراگنده میکنند.

این درحالیست وی از کمبود نیروی تنظیفی شکایت دارد:« تمام پرسونل تنظیفی شهرداری کابل در حدود ۳۰۰۰ تن هستند در حالیکه در شهر۵ میلیونی کابل با وضع موجود به ۵۰۰۰۰ هزار پرسونل تنظیف نیاز است».

۵- موتر های استهلاک شده وتیل های بی کیفیت:

ریاست ترافیک افغانستان میگوید که وسایط نقلیه در شهرکابل به شدت درحال افزایش است واین وضع روی جریان ترافیک تاثیر ناگوارگذاشته ومحیط زیست را نیز متاثر ساخته است.

وی تصریح میدارد:« شهرکابل که اکنون به یکی از شهرهای پر جمعیت منطقه تبدیل شده است، بیش از ۵۰۰ هزار عراده وسایط نقلیه دراین شهر درجریان اند در حالیکه جاده های این شهر به مراتب کم ظرف تر ازتراکم ترافیکی موجود؛ احداث شده ودرهیج نقطه شهرپارکینگ وسایط وجود ندارد». به قول مسولان گمان میرود بیش از ۶۰% وسایط نقلیه درحال جریان در شهرکابل استهلاک شده ویا عارضه داشته باشند که موجب آلوده گی محیط زیست میشوند.

گزارش های رسانه ای میرسانند که به افغانستان میزان بالای از تیل های بی کیفیت وارد میشود وتاجران بمنظور جلوگیری از تکان انجن های موتر به این تیل مقدار زیاد سرب حل میسازند.

وزارت تجارت افغانستان میگوید که با این مساله بارها برخورد کرده وتیل های بی کیفیت از طریق گمرک ها وارد نمیشود بلکه به شکل قاچاق وارد میشوند ولی موضوع همیشه تحت نظارت است.

۶- استفاده از خریطه های پلاستیکی:

خریطه های پلاستیکی در شهرکابل به میزان وسیعی مورد استفاده شهروندان قرار میگیرند. به گفته آگاهان محیط زیست این نوع خریطه ها بیش از ۲۰۰ سال عمر دارد درحالیکه اگر سوختانده شوند نیز گازکاربن که آز ان متساعد میشود زهری وخطرناک است.

اخیر وزارت صحت کمپینی را علیه خریطه های پلاستیکی به اجرا گذاشت اما دیده میشود که تاثیر چندانی روی رفتار مردم نکرده است.

آماری وجود ندارد که روزانه چه مقدار مواد پلاستیکی در شهرکابل استفاده میشود ولی بیش از نصف زباله های شهررا پلاستک وخریطه های پلاستیکی تشکیل میدهند.

۷- کمبود ساحات سبز، جنگل وپارک ها:

شهرداری کابل ادعا دارد که تلاش های موثری در خصوص سبز ساختن شهرکابل در جریان اند. خوژمن علومی معین خدمات سرسبزی شهرداری کابل میگوید که شهرداری کابل طی دو سه سال اخیر بیش از ۳۶۵۰۰۰۰ هزار اصله نهال مثمر وغیر مثمر را در شهرکابل غرس کرده است که ضایعات آن ۲تا ۳ % بوده است.

آقای علومی اضافه میدارد:« تا حال ۲۲ پارک براثر تلاش های شهرداری کابل در شهرکابل اعمارشده وبه بهره برداری رسیده اند و۱۴ پارک دیگر نیززیرکاراند. شهرداری کابل تلاش میورزد که برنامه سبز ساختن شهرکابل را به صورت جدی ادامه دهد».

۸- استفاده از سوخت های فوسیلی:

استفاده از سوخت های فوسیلی از قبیل ذغال سنگ، تیل وحتا پلاستیک در شهرکابل عمومیت دارد. درکنار این استفاده از چوب نیز در سوخت به پیمانه ای وسیعی در شهرکابل صورت میگیرد.

داکتر غفوری رییس پیشین دیپارتمنت محیط زیست دانشگاه کابل استفاده از سوخت های فوسیلی را خطرناک تعریف میکند. به باور وی استفاده از سوخت های فوسیلی هوا را جدا آلوده وزهری میسازد ونهاد های مسول هر چه عاجلتر جلو استفاده از سوخت های فوسیلی را در شهرکابل باید بگیرند.

در همین حال عبدالولی مدقیق معین پالیسی وروابط بین المللی اداره محیط زیست افغانستان میگوید که اداره ملی محیط زیست یکی از اداره های فعال دولت افغانستان در ۳۴ ولایت کشور است.

به گفته وی این اداره ده ها حمام ونانوایی را در شهرکابل مجبور به استفاده از گاز مایع ساخته نظارت جدی د رخصوص جلوگیری از سوخت های فوسیلی ویا چوب جریان دارد. در صورتیکه کسی تخلف کند جریمه ومجازات میشود. اما در همین حال داش های خشت پزی هنوزهم به پیمانه ای بزرگی از ذغال سنگ استفاده میکند.

آقای مدقیق فعالیت اداره ملی محیط زیست افغانستان را در سراسر افغانستن جدی توصیف میکند:« ما تا همین لحظه که صحبت میکنیم  به تعداد ۸۵۰ تن کارمند در ولایات ومرکز داریم. خوش بختانه ما ریاست های محیط زیست را نیزدر ۳۴ ولایت کشور فعال داریم. اگربا ما همکاری اداره های دیگر دولتی نباشد، اگر همکاری جامعه مدنی نباشد، شاید مبالغه آمیز باشد که با داشتن ۸۵۰ نفر  به تمام چالش های محیط زیستی که متاسفانه فعلا در کشور خود داریم رسیده گی بتوانیم. بدون تردید سایر اداره ها وجامعه مدنی ورسانه های نیز ما را همکاری میکنند».

مدقیق میگوید که برنامه محیط زیست ملل متحد یا UNEP وانجمن تحفظ حیات وحش یا WCS تنها اداره های بین المللی هستند که محیط زیست افغانستان را همکاری ومساعدت مینمایند.

به گفته او کمیسیون محیط زیست متشکل از وزارت خانه ها وارگان های مهم دولتی در سال ۱۳۹۰ تاسیس شد که با اداره ملی محیط زیست همکاری های خوبی دارد.

آمارهای پیشین اداره محیط زیست نشان میدادند که ۳۰ تا ۳۵ % از هوای شهرکابل را مواد غایطه وغبار معلق در هوا تشکیل میدهند ولی اکنون مسولان این رقم را رد میکند ومیگوید که با نصب دستگاه غبار سنج مشخص شده است که مقدار زیاد آلوده گی هوای شهرکابل گردو خاک معلق در هوا است و میزان مواد غایطه به مراتب کمتر از رقم یاد شده است ودرکنار گردو خاک مقدار کاربن نیز در آلوده گی شهرکابل نقش دارد.

نیتجه وراه حل:

هرچند افزایش آلوده گی با گذشت هر روز خود هشدار جدی برشهریان کابل است ولی کارشناسان این مساله را جدی ترمیگیرند. سید داود شجاعزاده آگاه مسایل زیست محیطی باور دارد که آوده گی آب وهوای شهرکابل به همین منوال ادامه یابد تا یک دهه دیگر مهاجرت های زیست محیطی از شهرکابل آغاز خواهد شد.

او آلودگی آب و کمبود آب آشامیدنی را یک معضل جدی امروزی در شهر کابل عنوان کرده میگوید که کسانی که به هوای شهرکابل عادت ندارند تا به این شهرداخل میشوند دچار ریزش وگلو دردی شدید میشوند.

به عقیده شجاعزاده رفع معضل زیست محیطی به پلان ها وسیاست های کلان نیاز دارد، احداث تاسیسات ضروری شهری، کنترول ساخت ساز های غیر پلانی، سبز ساختن شهر، کنترول جمعیت در شهرکابل، آگاهی عمومی در مورد مخیط زست وتطبیق فرهنگ شهر نشینی از جمله آجندای اند که در کوتاه مدت قابل تطبیق هستند وروی بهبود محیط زیست نیز تاثیر جدی دارد.

Author

About Author

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *