بحثی روی مصونیت قضایی سربازان آمریکایی در پیمان استراتژیک
اختصاصی خبرگزاری خاورمیانه / میز امنیت – پیمان استراتژیک – مصونیت سربازان خارجی ( آمریکا )
مهدی عارفی
ماستر روابط بین¬الملل و استاد دانشگاه در کابل
توافقات امنیتی میان افغانستان و ایالات متحده به مرحله¬ای رسیده است که «مصونیت قضایی» به عنوان حلقه نهایی می¬تواند سرنوشت پیمان استراتژیک، توافقنامه امنیتی، حضور ایالات متحده و فعالیت تمام نیروهای غربی را در افغانستان مشخص نموده و بیان کننده شرایط آینده باشد.
مصونیت قضایی قرار است که عدم پیگرد قضایی اتباع خارجی حاضر در افغانستان را پذیرفته و در صورت بروز هرگونه جرمی آنها را به محاکم داخلی کشور خودشان ارجاع داده و بر اساس قوانین قضایی محاکم کشور خودشان مورد مجازات قرار گیرند.
نکته مهم در این مسئله این است که سیاستمداران و دولتمردان ایالات متحده به چند دلیل اصرار بر گنجاندن این مسئله در توافقنامه امنیتی دارند.
1. در عملیاتهای نظامی بخصوص در شرایط خاص کشورافغانستان امکان بروز برخی خطاها از سوی نظامیان ایالات متحده وجود دارد که در این صورت محاکمه آنها ضرورت می¬یابد.
2. ایالات متحده تلاش دارد که مصونیت قضایی را از موضع قدرت به دولت افغانستان بقبولاند. اصولاً دیدگاه ایالات متحده به حضور نیروهایش در افغانستان این است که این نیروها برای کمک به ثبات و تأمین امنیت در افغانستان آمده¬اند و هیچ منفعت مشخصی برای آنها وجود ندارد، لذا در این شرایط نه تنها حاضر نیست که بدون مصونیت قضایی به حضور خود ادامه داده بلکه چون منفعت خاصی برای آنها وجود ندارد، اقدام به ترک کشور افغانستان خواهند نمود.
3. مصونیت قضایی سربازان آمریکا ریشه در قانون اساسی این کشور دارد که تضمین کرده که از شهروندانش در تمام نقاط جهان حمایت میکند. مصونیت قضایی سربازان آمریکایی مختص به افغانستان نیست. در صورت امضای توافقنامه بدون در نظر گرفتن مصونیت قضایی، اقدام سیاستمداران ایالات متحده رفتار بر خلاف قانون اساسی کشور ارزیابی خواهد شد.
در این شرایط است که مسئله مصونیت قضایی به عنوان خط قرمز در روند تعاملات و توافقات میان دو کشور عمل نموده و در صورتی که بر سر این مسئله توافق مورد نظر ایالات متحده شکل نگیرد، به نظر می¬رسد که ادامه مذاکرات محلی از اعراب نخواهد داشت. به نظر می¬رسد در صورت عدم شکل-گیری توافق بر سر این مسئله باید شاهد خروج نیروهای نظامی ایالات متحده مشابه آنچه سال 2011 در عراق رخ داد باشیم.
در مقابل حامد کرزی به چند علت تا کنون حاضر به پذیرش این مسئله نشده است :
1. اصولاً کرزی، همکاران و مشاورانش دیدگاه و رویکرد نسبتاً منفی به حضور و فعالیتهای ایالات متحده در افغانستان دارند. به نظر آنها ایالات متحده تنها در تلاش برای تأمین منافع خود بوده و هیچ اهمیتی به منافع افغانستان نمی¬دهد. به طور مشخص چنانکه آقای کرزی در مصاحبه مطبوعاتی خود با جان کری اشاره نیز نمود ایالات متحده حاضر به تأمین امنیت افغانستان در مقابل پاکستان مهمترین تهدید نظامی خارجی نیست. چنانکه در مقابل حملات پاکستان به ولایت کنر اصلاً حاضر به پذیرش آن مسئله نشد.
آقای کرزی مهمترین چالش پیش روی کشور افغانستان را سیاست¬های تخریبی پاکستان می¬داند و از سوی دیگر به این باور رسیده است که ایالات متحده به دلایل مختلف حاضر به تغییر رفتار خود در قبال پاکستان نیست. به باور آقای کرزی برای سیاستمداران ایالات متحده پاکستان اهمیتی به مراتب بیشتر از افغانستان دارد و در این شرایط توافقنامه امنیتی هیچ حاصلی برای افغانستان نخواهد داشت
2. در ذهن آقای کرزی مسئله این گونه نقش بسته است که ایالات متحده در هر حالی تلاش دارد در افغانستان بماند و به همین دلیل هر شرطی را خواهد پذیرفت.
3. به نظر می رسد تلاش آقای کرزی بر این است که با عدم پذیرش ابتدایی مصونیت قضایی نظامیان ایالات متحده، از همین مسئله به عنوان ابزاری برای چانه زنی و کسب منافع بیشتر استفاده کند. به نحوی که با تاکید بر عدم پذیرش این مسئله طرف مقابل را وادار به دادن امتیازات بیشتری نماید و در نهایت این مسئله را بپذیرد.
جایگاه لویه جرگه و چرایی مطرح کردن آن
نکته بعدی در خصوص توافقات اعلام شده در مصاحبه خبری کرزی و جان کری، بحث تشکیل لویه جرگه است. به نظر می-رسد که توافق دوطرفه بر این است که کلیت بحث توافقنامه امنیتی و موضوع مصونیت قضایی را در لویه جرگه مطرح نمایند و به تصویب این نهاد مشروعیت ساز برسانند.
نکته مهم در این است که با بررسی تاریخ تحولات افغانستان شاهد برپایی جرگه¬ها و لویه جرگه¬های متعددی از سوی حکومت بوده¬ایم که متاسفانه در اکثر موارد بدون اینکه ساز و کار تصمیم گیری برای این نهاد طراحی شود، فقط در مقام نهادی تأییدکننده و مشروعیت دهنده به تصمیمی که از قبل گرفته شده است، عمل نموده است.
علاوه بر ایجاد مشروعیت برای آن تصمیم، هدف تکمیلی از تشکیل لویه جرگه در خصوص این موضوع این است که با تبلیغات فراوان و تشکیل لویه جرگه، مجلس نمایندگان را در حالت فشاری قرار دهند که ناگزیر از دادن رای تصویب به آن باشد. مسئله¬ای که نمونه آن را سال گذشته در بحث پیمان امنیتی و رأی مثبت لویه جرگه به آن بودیم که در ادامه شاهد رأی قاطع و اکثریتی هر دو مجلس نمایندگان و سنا به پیمان استراتژیک بودیم.
رویکرد طرفین به انعقاد توافقنامه امنیتی
در مصاحبه مطبوعاتی میان آقای کرزی و جان کری در پایان مذاکرات فشرده شان آن چیزی که در رویکرد دو طرف قابل برداشت بود، تلاش آقای کرزی برای ارائه انتقادهای خود از ایالات متحده و بی ثمر نشان دادن حضور یک دهه¬ای آنان در افغانستان بود. در مقابل آقای جان کری تلاش داشت که وضعیت را مطلوب جلوه داده و تلاش داشت شرایطی را به تصویر بکشد که این توافقنامه مورد موافقت قرار گرفته و به امضای طرفین خواهد رسید. علت نیز در این است که آقای کرزی تلاش دارد در پایان دوران حکومت خویش، توافقنامه¬ای امضا نماید که منافع حداکثری برای کشور به دست آید. آقای کری نیز تلاش دارد که با امضای توافقنامه امنیتی این موضوع را پایان دهد و در استراتژی¬ کلان ایالات متحده، مسئله افزایش نفوذ سرزمینی را جامه عمل بپوشاند.
جمع بندی
در پایان باید گفت که اگر مسئله مصونیت قضایی مورد توافق طرفین قرار نگیرد با احتمال فراوان شاهد خروج نیروهای ایالات متحده خواهیم بود. این مسئله به خصوص در شرایطی قوت می¬یابد که چشم¬انداز روابط ایالات متحده با ایران شرایط مثبتی را پیش روی خود می¬بیند. در صورتی که شاهد خروج نیروهای ایالات متحده از افغانستان باشیم، در ادامه سایر کشورهای خارجی حاضر در افغانستان نیز اقدام به خروج نیروهای خود خواهند نمود. مجموع این اتفاقات باعث افول دوباره اهمیت و دگردیسی ژئوپلتیک افغانستان و کاهش اهمیت افغانستان در هر دو سطح کلان نظام بین-الملل و سطح منطقه¬ای خواهد شد. چه اینکه در صورت خروج قدرتهای بزرگ جهانی از افغانستان، میزان حساسیت رقبای منطقه¬ای آنها نیز به افغانستان از بین خواهد رفت و یا حداقل کاهش می¬یابد. به طور مثال توجه و تلاشهای ایران در صورت خروج ایالات متحده از افغانستان، به شدت کاهش خواهد یافت که طبیعی هم به نظر می¬رسد.
پیمان استراتژیک با توافقنامه امنیتی و توافقنامه امنیتی با توافق بر سر مسئله مصونیت قضایی تکمیل خواهد شد و در غیر این صورت شاهد خروج نیروهای خارجی از افغانستان و پائین آمدن افغانستان از تیتر و صفحه اول خبرگزاری¬ها و نشریات جهانی خواهیم بود. امری که از 2011 به این سو به شدت در مورد افغانستان وجود داشت و باعث شده بود که مردم بسیاری که نام افغانستان را نشنیده بودند با مسائل آن آشنا شده و تحولات آن را تعقیب نمایند.